LD
LaserDisc (LD)
Spis treści
Wstęp
Urządzenia LaserDisc zapewniały bardzo wysoką jakość obrazu i to pomimo tego, że to był system analogowy. LaserDisc stanowi przykład bardzo dobrze przemyślanej i zaawansowanej technologii. Można powiedzieć, że przez cały czas życia tej technologii była ona absolutnym high-endem w branży audio-video. Niestety powodowało to, że urządzenia tego typu nie mogły być tanie. Posługiwanie się płytami 12" też wcale nie było wygodne w domowych warunkach.
Odtwarzacz LD (Sony MDP 650D) z płytą CD 5"...
...i z płytą wizyjną 12".
Historia
Tak się składa, że optyczne nośniki danych od zawsze były powiązane z zapisem obrazu. Prawdopodobnie pierwsze udane próby w tym zakresie przeprowadził David Paul Gregg i w 1958 r. zaprezentował swoje urządzenia. Zaprezentowany system wykorzystywał światło przechodzące przez płytę. Dopiero w 1969 r. Philips opracował "Videodisk", jako pierwszy wykorzystujący do odczytu światło odbite od płyty. Do prac włączyła się amerykańska firma MCA Inc. Do publicznej demonstracji urządzenia opracowywanego wspólnie przez firmy Philips i MCA doszło w 1972 r. Jednak doprowadzenie urządzeń do formy produktów, które mogły być oferowane na rynku konsumenckim zajęło parę lat. Wymagało to m.in. zastosowania światła laserowego do odczytu płyty. Pierwsze urządzenia dostępne w sprzedaży zostały zaprezentowane w 1978 r. W tej wczesnej fazie system był w USA znany pod nazwą DiscoVision. MCA produkowała nagrania, a Philips odtwarzacze. Współpraca ta nie przeszła jednak próby czasy. Nazwę LaserDisc wprowadziła na rynek dopiero firma Pioneer po zakupie licencji od Philipsa w 1981 r. Z bardziej szczegółowym rysem historycznym można się zapoznać np. tutaj.
Zasięg
Odtwarzacze LD odnosiły sukcesy tylko regionalnie. W Europie rynek video był opanowany przez systemy kasetowe. Podobnie w Ameryce północnej. W obydwu tych regionach LD było dostępne w handlu, ale mimo oferowanej rewelacyjnej jakości było to po prostu za drogie rozwiązanie. W Europie LD pozostało wyrobem niszowym. W Ameryce nawiązało równą walkę z innymi systemami, aby ją jednak ostatecznie przegrać z Video CD i DVD. Najszerszą popularność LD zdobył w Japonii i... Hong Kongu. W Hong Kongu na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX w. na dłuższą chwilę prawie opanował rynek wypożyczalni video, aby jednak po 1991 r. dość szybko ustąpić pola Video CD. Podobnie było w innych bogatszych krajach dalekiego wschodu. W Japonii LD miał jednak dość stabilną, ugruntowaną pozycję, a sam system doczekał się bardzo wielu modyfikacji i ulepszeń. Doprowadziło to do tego, że odtwarzacze LD produkowano tam prawie do końca pierwszej dekady XXI w.
Jednak statystyki są nieubłagane. Z badań wynika, że pod koniec XX w. w USA, tylko 2% gospodarstw domowych posiadało odtwarzacz LD. W Japonii, kraju w którym LD było najbardziej popularne, ten wskaźnik wynosił 10%. Możemy zgadywać, że dane o 10 lat starsze wykazały by pewno wskaźniki parokrotnie wyższe. W tych najzamożniejszych krajach wszystkie rozwiązania video szybko traciły rynek na rzecz DVD.
Porównanie wielkości szuflady i całego urządzenia.
Założona płyta 8"...
...a tu 12" (Pioneer CLD-D925).
Rodzaje płyt
Podstawowe rodzaje płyt przeznaczonych dla odtwarzaczy LD:
CAV
Najbardziej klasyczny format płyty LD. Zapewniał najwyższą jakość obrazu. Płyta kręciła się cały czas ze stałą prędkością kątową. Jeden obraz zajmował dokładnie jedną ścieżkę (tzn. "cylinder", nie mylić z pojęciem "track" które zwykle oznacza sekwencję animacji). Zaletą systemu była stabilna analogowa stopklatka oraz możliwość odtwarzania filmów w przód i w tył oraz ze zwiększoną lub zmniejszoną prędkością bez większych zakłóceń (charakterystycznych np. dla podobnych czynności realizowanych na odtwarzaczach VHS). Wadą systemu była mała pojemność płyty - zaledwie 30 minut filmu na jedną stronę płyty.
CLV
Najbardziej rozpowszechniony format płyty w początkowym okresie produkcji. Płyta kręciła się ze stałą prędkością liniową względem głowicy odczytującej, tzn. prędkość obrotowa zmieniała się płynnie zależnie od położenia głowicy. Analogowa stopklatka nie była już możliwa. Droższe lub późniejsze odtwarzacze realizowały stopklatkę cyfrowo. Sytuacja wyglądała podobnie przy odtwarzaniu ze zwiększoną prędkością. Na jednej stronie płyty mieściło się 60 minut nagrania.
CAA
Format rozpowszechniony w późniejszym okresie (po 1985 r.). Podobnie jak w CLV płyta kręciła się ze stałą prędkością liniową względem głowicy odczytującej, ale zmiany prędkości obrotowej nie były płynne jak w CLV ale następowały skokowo. Początkowo ten format płyty zapewniał 55 minut nagrania (CAA55) na jednej stronie płyty. Jednak kontynuowano nad nim pracę i z czasem zwiększono pojemność aż do 70 minut na stronę (CAA70). Ten format istniał również w wersjach CAA45, CAA50 i CAA65 (numer przy nazwie formatu oznacza pojemność jednej strony płyty w minutach).
MUSE LD
System wprowadzony w Japonii w 1991 r. Służył do zapisu analogowego sygnału telewizyjnego HD nadawanego przez NHK. Umożliwiał zapisanie obrazu składającego się z 1125 linii. Słowo klucz: Sony HDVS.
LD-G
Oznaczenie wprowadzone przez Pioneera dla płyt zawierających materiał Karaoke. Płyta zawierała nagranie audio i grafikę. Miał to być konkurent dla formatu CD+G. Wg opisów zawartość tych płyt niewiele się różniła od zawartości zwykłych płyt i wprowadzenie tego oznaczenia było raczej decyzją marketingową.
CDV
Płyty CDV (CD Video) były płytami hybrydowymi. Płyty te zawierały cyfrową część audio i część analogową z zapisem video w formacie identycznym jak w płytach LD. Część cyfrową płyt o rozmiarze 5" można było odtwarzać w zwykłych odtwarzaczach CD. Płyty 5" zawierały do 20 minut nagrania video. Płyty CDV występowały również w rozmiarze 8" i 12". Stosowanie CDV zarzucono jeszcze przed 1991 r. Ten rodzaj płyt został wyparty z rynku przez płyty CD-ROM "mixed-mode" (w płytach tego typu pierwsza ścieżka zawiera materiały tekstowe i multimedialne i jest "zrozumiała" dla komputera PC, a pozostałe ścieżki są ścieżkami audio, które można odtwarzać w zwykłych odtwarzaczach CD).
8" hybrydowa płyta CD Video.
Zwraca uwagę kolor płyty. Wszystkie płyty CD Video są złote.
Squeeze LD
Panoramiczny format płyty wspierający inne proporcje obrazu niż 4:3, w szczególności 16:9. Opisy wspominają, że nie wszystkie odtwarzacze i telewizory potrafiły sobie z tymi płytami prawidłowo poradzić. Tzn. płyta zawsze się odtwarzała, ale proporcje obrazu mogły być zgoła odmienne od zamierzonych.
Zastosowania profesjonalne
Znane są również profesjonalne zastosowania LD. W latach 80-tych istniały systemy montażowe wykorzystujące LD. Tzn. takie, w których materiał filmowy od razu przegrywano na LD i podczas montażu operowano tylko nagraniami na płytach. Istniały profesjonalne laserowe nagrywarki takich płyt. Był to bardzo kosztowny sprzęt, ale nie na tyle, żeby studia filmowe nie mogły sobie na niego pozwolić. Prawdopodobnie wiele nagrań przetrwało w dobrym stanie do naszych czasów tylko dlatego, że kiedyś były wydane na LD lub chociaż przegrane na LD w celach edycyjnych.
LaserDisc i komputery
Przemysłowe odtwarzacze LD i te o bardziej profesjonalnym zacięciu były wyposażane w interfejs RS-232c. Umożliwiał on komunikację z komputerem. Możliwe było pełne sterowanie odtwarzaczem. Przede wszystkim możliwe było odtwarzanie nie tylko wybranych ścieżek (track - sekwencji animacji), ale także wywoływanie pojedynczych obrazów. Tego typu odtwarzacze były używane przede wszystkim w systemach kiosków multimedialnych. W tego typu interfejs były też wyposażane urządzenia wyższej klasy, co do których istniała szansa, że będą wykorzystywane profesjonalnie (np. przy montażu lub analizie obrazu).
W latach 80-tych powstało parę systemów wykorzystania płyt LD w charakterze pamięci komputerowej. Niektóre rozwiązania obejmowały nie tylko możliwość odczytu danych ale nawet zapisu. Niektóre z nich były wyposażone w interfejsy SCSI. Były to jednak rozwiązania dość kosztowne i niszowe, spotykane wyłącznie na rynku korporacyjnym. LD w tym zastosowaniu został dość szybko wyparty przez urządzenia CD-ROM/R/RW/RAM i niesławny MOD (Magneto Optical Disc). Ale to już zupełnie inna historia ;)
Odtwarzacze LD z portem RS-232c były dostępne, ale jednak ówcześnie dość drogie. Z tego powodu w latach 90-tych pojawiły się również interfejsy umożliwiające sterowanie zwykłymi, nie profesjonalnymi odtwarzaczami przez komputery Amiga i Atari ST. Były to proste interfejsy łączące wybrane wyprowadzenie ("pin") portu równoległego (poziom sygnałów TTL) z gniazdem zdalnego sterowania / zarządzania (przez system audio-wideo - "wieżę") w odtwarzaczu. Takie połączenie udawało się zrealizować w większości odtwarzaczy LD firmy Pioneer o oznaczeniu typu większym niż 800. Sterowanie można było realizować z dokładnością do pojedynczych ścieżek (track - sekwencji animacji). Było to wykorzystywane w przygodowych grach komputerowych. Na myśl przychodzą mi takie tytuły jak np. Dragons Lair i Arctic Fox. Ostatnim rozwiązaniem tego typu, wprowadzonym na rynek już chyba po oficjalnym zaprzestaniu produkcji tych komputerów, było sterowanie odtwarzaczami przez podłączany do interfejsu równoległego komputera port podczerwieni. Tzn. komputer po prostu udawał pilota odtwarzacza.
Z naszego punktu widzenia były to dość kosztowne rozwiązania "home entertainment", z uwagi na konieczność posiadania LD ;) . Jednak w krajach wysoko rozwiniętych, w których odtwarzacze LD były dostępne, miało to pewien posmak rozsądku. W szczególności, że napędy CD-ROM dla w/w komputerów pokazały się na rynku z dużym opóźnieniem i były zaporowo drogie...
Żaden z powyższych systemów nie umożliwiał mieszania obrazu z komputera z obrazem odtwarzanym przez LD. LD musiało być podłączone do swojego własnego monitora lub telewizora. Był to jeden z powodów wyparcia LD przez Philips CD-i z rynku zastosowań profesjonalnych.
Zmierzch
Ostatnia klasyczna płyta LaserDisc została wydana w USA w 2000 r., a w Japonii w 2001 r. Jednak z uwagi na popularność sytemu na rynku Japońskim Pioneer produkował odtwarzacze LD aż do roku 2009. Było to możliwe m.in. dzięki temu, że odtwarzacze z końca produkcji potrafiły odtwarzać nie tylko płyty LD i CD, ale również Video CD i DVD (pierwszy odtwarzacz LD/DVD wprowadzono na rynek już w 1996r.).
Wielu komentatorów w internecie zauważa, że znaczna liczba klasycznych filmów dostępnych na DVD jest bezpośrednio przegrywanych z płyt LD. Najwyraźniej dopiero płyty Blue Ray stały się kolejnym krokiem milowym w technologii zapisu obrazu.
Autor: dr inż. Szymon Dowkontt
Zdjęcia: doc. dr inż. Maciej Tułodziecki
Powrót do CED, LD, CD-i Etc.
