Wersja z 19:25, 10 mar 2014

Wstęp

W posiadanym przez nas katalogu pomocy naukowych z 1963r. znajdują się dwie pomoce naukowe, których użycie grozi trwałym kalectwem lub nawet utratą życia. Tak się składa, że obydwie znajdują się na stronie 86.

Jedną z nich jest parowy młynek odrzutowy nr kat. V4-14. Został przez nas zaklasyfikowany w kategorii przedmiotów niebezpiecznych z uwagi na zagrożenie stania się "granatem parowym". Ale nie będziemy go dziś opisywać.

Drugą z tych pomocy naukowych jest silnik odrzutowy – model działający, nr kat. V4-10.

Pomoc dydaktyczna

Wspomniany model V4-10 jest modelem zaworowego pulsacyjnego silnika odrzutowego. Dodajmy, że w zamyśle swoich konstruktorów miał on być w pełni funkcjonalnym silnikiem odrzutowym. W charakterze paliwa przewidziano użycie benzyny samochodowej. Silnik ten był wyposażony w podwozie z kołami i torowisko na którym zamontowano siłomierz. Tak. Silnik ten miał się wykazywać mierzalną siłą ciągu.

Oczywiście ktoś postronny może zadać pytanie "co w tym dziwnego"? W końcu silniki tego typu i rozmiaru naprawdę posiadają spory ciąg i były, a nawet nadal są stosowane w modelarstwie lotniczym. Zamiast odpowiedzi, przypomnimy tylko, że jest to pomoc naukowa – stworzona do używania w szkole, dla demonstracji działania silnika odrzutowego uczniom 7 klasy(?) - czyli mniej więcej 14-to latkom.

Instrukcja

Co na ten temat mówi instrukcja? Niestety nie dysponujemy pełną wersją instrukcji. Dostępna jest tylko wersja skrócona z katalogu z 1963r.:

"Silnik odrzutowy składa się z czterech zasadniczych części: właściwego silnika, wózka ze zbiornikiem paliwa, toru (szyn) oraz urządzenia do pomiaru siły ciągu silnika (dynamometru pokazowego).

Silnik ma głowicę, która jest rodzajem gaźnika. Do głowicy przez otwór dostaje się powietrze atmosferyczne. Paliwo ze zbiornika dopływa jedną rurką, a drugą rurką dostaje się sprężone powietrze potrzebne do rozruchu silnika. Silnik jest umocowany na platformie wózka. Do platformy przytwierdzono również zbiornik paliwa. Wózek jest ustawiony na szynach, które są wykonane z kątowników związanych poprzeczkami. Na obydwu końcach toru umieszczono zderzaki ograniczające ruch wózka.

Urządzenie do pomiaru siły ciągu silnika jest umieszczone na przodzie toru. W płycie przytwierdzonej do podstawy szyn osadzono słupek, na którym umieszcza się dynamometr pokazowy. Oś wózka w czasie działania silnika popycha pręt, który jest połączony przegubowo z dźwignią dwuramienną o stosunku ramion 1:2.

Do uruchomienia silnika potrzebne są: induktor, świeca samochodowa, pompa samochodowa do opon z rurkową końcówką oraz bateria akumulatorów 4-6V. Jako paliwa używa się czystej benzyny samochodowej. Działanie silnika jest bardzo gwałtowne, w czasie pracy dysza rozpala się do czerwoności. W zasadzie silnik odrzutowy jest urządzeniem do pomiaru siły ciągu silnika (oś wózka uderza w czasie ruchu o pręt związany z dynamometrem), można jednak przy pomocy modelu demonstrować także ruch silnika po torze (należy wtedy zdjąć dynamometr)."

Zwraca uwagę przedostatnie zdanie tego cytatu...

Realia uruchomienia modelu

Konstrukcja tego modelu silnika nosi pewne uproszczenia w stosunku do silników użytkowych. Tzn. mam na myśli silniki podobnych rozmiarów używane w modelarstwie i technice (patrz dalej). Uproszczenia głównie dotyczą dysz paliwowej i powietrznej, zwanych przez niektóre źródła gaźnikiem. Po prostu w tym modelu dysze są wykonane jako rurki z zagniecionymi końcówkami, co działa wyjątkowo nieefektywnie.

Najprawdopodobniej dzięki temu uruchomienie tego modelu staje się trudne, aby nie powiedzieć, że niemożliwe.

W każdym razie próbowaliśmy wielokrotnie go uruchomić i nie daliśmy rady, wyciągając tylko wnioski co do koniecznych zmian konstrukcyjnych.

Jeżeli ktoś ze starszych czytelników widział na własne oczy na lekcji ten model naprawdę działający, zarówno jako uczeń lub nauczyciel, to prosimy o kontakt w celu potwierdzenia historycznego faktu...

Inne wybrane modele silników pulsacyjnych

Silniki tego typu są popularnym tematem dywagacji wśród modelarzy. Na zachodzie zwykle są stosowane znacznie prostsze w konstrukcji silniki bezzaworowe. Znane są jednak opisy silników zaworowych bardzo przypominających nasz model dydaktyczny.

Silniki GADO 300

To najbardziej znane w naszym kraju silniki modelarskie tego typu. Pierwotnie były budowane przez p. Felicjana Gadomskiego w latach 1950-1955. Trudno powiedzieć ile ich zbudowano, ale były dość powszechnie opisywane w ówczesnej literaturze modelarskiej i popularnej. Nasze informacje o tych silnikach zaczerpnęliśmy z książki "Miniaturowe lotnictwo" (Wiesław Schier, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności WKiŁ, Warszawa 1973). Biorąc pod uwagę obserwację Internetu zakładamy, że dokumentacja tych silników nadal krąży w światku modelarskim.

Silniki z NRD

O podobnych silnikach wspomina także niemiecka książka "Modell-motorentechnik" (Bernhard Krause, VEB Verlag fur Verkehrswesen, Berlin 1986). M.in. są tam przytoczone zalecane wymiary i proporcje modelarskich silników. Można się też z tej książki dowiedzieć, że w 1985r. modelarski rekord prędkości NRD modeli latających został pobity właśnie przez model z takim silnikiem (295km/h). Warto też zapamiętać, że za naszą zachodnią granicą takie silniki nadal często określa się jako "system silników pulsacyjnych Schmidt-Argus".

Można się spodziewać, że gdyby wziąć książkę dotyczącą modelarstwa lotniczego z dowolnego kraju, to pewno w każdej będzie wzmianka, że ktoś lokalnie zbudował i przetestował taki model.

Poltech

Firma Poltech na przełomie lat '80 i '90 produkowała zamgławiacze oparte o konstrukcję zaworowego silnika pulsacyjnego. Później zostały one zastąpione zamgławiaczami elektrycznymi. Podobne zamgławiacze (pulsacyjno-spalinowe) nadal są produkowane w Chinach (Airofog) i USA (Dynafog).

Modele handlowe

Na rynku w ciągłej sprzedaży i serwisie jest dostępny co najmniej jeden typ modelarskiego zaworowego silnika pulsacyjnego. Łatwo można go znaleźć w sieci Internet (słowo-klucz: "Red head").

Inne

• Należy wspomnieć, że duży silnik pulsacyjny (V1?) można obejrzeć w Warszawskim Muzeum Techniki. Znajduje się w tym samym pomieszczeniu co maszyna szyfrująca "Enigma".
• Strona poświęcona silnikom odrzutowym, także pulsacyjnym (dużo planów i rysunków): http://www.pulse-jets.com/

Podsumowanie

Nie da się ukryć, że tego typu silniki są proste w konstrukcji i tanie. Sprawiają jednak sporo problemów, które w modelarstwie nie mają znaczenia. Z drugiej strony wiemy, że były z sukcesem używane. Z trzeciej strony brak literatury dotyczącej rozwoju i zakończonych sukcesem modyfikacji tych silników, jak choćby wyposażenia ich w elektronicznie regulowany skład mieszanki. Na rynku modelarskim wyraźnie się odchodzi od silników pulsacyjnych na rzecz w miniaturowych silników turboodrzutowych, które są sprzedawane wraz z własnymi układami sterowania.

Zastanawia także fakt, że dawniej przepisy BHP były traktowane jakby luźniej. Pewne rzeczy, które w połowie XX w. były na porządku dziennym obecnie są nieakceptowalne. Niektórzy sugerują, że obecni uczniowie zatracili trochę instynkt samozachowawczy lub po prostu zdrowy rozsądek i tak być musi. Ale to temat na zupełnie inną dyskusję.

Autor: dr inż. Szymon Dowkontt